Hoe een persoonlijke ervaring leidde tot onderzoek naar positieve communicatie tijdens verpleegkundig handelen
Deze blog is geschreven door Noor Hoyng, verpleegkundige in opleiding in samenwerking met Cindy de Bot, associate lector Preventie binnen Verpleegkunde Zorg en docent Verpleegkunde.
Afgelopen jaar zat ik een paar keer als patiënt in het ziekenhuis, in plaats van als zorgverlener. Vier longontstekingen binnen een jaar zorgden voor heel wat ziekenhuisbezoeken en onderzoeken. Een intense periode die me, naast veel fysieke klachten, ook een waardevol nieuw perspectief heeft opgeleverd.
Een van deze bezoeken is me bijgebleven. Ik moest een specifiek onderzoek ondergaan wat in het ziekenhuis waar ik kwam niet vaak werd uitgevoerd. De zorgverleners in de kamer leken zelf ook nog wat zoekende naar hoe het precies in z’n werking ging. Ik voelde me erg kwetsbaar, ik was moe, kortademig en merkte dat alles me op dat moment sneller raakte. Hoewel er technisch gezien uitleg werd gegeven over wat er zou gebeuren, ontbrak een kort moment van afstemming, een geruststellend gebaar of blik van erkenning.
Het onderzoek zelf stelde niet heel veel voor, maar de manier waarop ik als mens benaderd werd, is me bijgebleven. In deze (voor mij) kwetsbare situatie besefte ik me hoe groot de impact van communicatie, of het ontbreken daarvan, kan zijn op hoe je je voelt als patiënt.
Van ervaring naar onderzoek
Doordat ik in deze periode vaker in de rol van patiënt zat, ben ik me steeds bewuster geworden van de kracht die taal en houding daadwerkelijk hebben op hoe je je voelt als patiënt. Het maakte indruk op me en als toekomstig verpleegkundige wilde ik begrijpen wat hier gebeurde én wat anders had gekund. Wat is de rol van taal, van toon, van houding in de manier waarop patiënten zorg ervaren? Wat voor verschil wil ik zelf maken in het contact met een patiënt? Op welke manier kan ik bijdragen aan het gevoel van veiligheid en vertrouwen bij een patiënt? En hoe bewust zijn wij als verpleegkundigen eigenlijk van de impact van ons taalgebruik?
Met deze vragen begon ik aan mijn afstudeeronderzoek. Dit onderzoek heb ik uitgevoerd binnen de opleiding Verpleegkunde aan Avans Hogeschool, in samenwerking met associate lector Cindy de Bot. Centraal stond de invloed van positief taalgebruik op de beleving van pijn en angst bij patiënten. Vanuit de literatuur weten we dat taal, bewust of onbewust, invloed heeft op hoe mensen fysieke en emotionele prikkels ervaren (placebo en nocebo). Woorden kunnen geruststellen of juist spanning veroorzaken, hoop geven of juist alarmeren. Of het nu gaat om een acute situatie of een alledaagse handeling zoals injecties, wondzorg of uitleg bij een handeling.
Mijn onderzoek richtte zich op twee hoofdvragen:
- In hoeverre zijn verpleegkundigen zich bewust van het effect van hun taalgebruik op patiënten?
- Wat hebben zij nodig om positief taalgebruik effectief toe te passen in de praktijk?
Wat verpleegkundigen zelf aangaven
Ik interviewde een diverse groep verpleegkundigen vanuit verschillende afdelingen binnen het ziekenhuis. Wat mij opviel is dat verpleegkundigen taal op uiteenlopende manieren inzetten, van neutraal tot positief. De mate waarin zij zich bewust zijn van het effect hiervan op de pijn en angst bij patiënten verschilt. Sommige gaven aan hier actief mee bezig te zijn, terwijl anderen meer intuïtief handelen. Toch blijkt dat vrijwel alle verpleegkundigen hun taalgebruik, bewust of onbewust, aanpassen aan wat de patiënt op dat moment nodig heeft. Positieve woorden worden vooral ingezet in spannende of pijnlijke situaties, om gerust te stellen, vertrouwen te geven of te motiveren.
Daarnaast gaven alle verpleegkundigen aan behoefte te hebben aan meer handvatten en inspiratie uit de praktijk. Scholingen, praktische oefeningen en het bespreken van ervaringen met collega’s worden genoemd als methodes om verder te kunnen groeien in het gebruik van positief taalgebruik. Ook visuele hulpmiddelen op de werkvloer zouden helpend kunnen zijn om het bewustzijn onder de aandacht te houden.
Een belangrijke conclusie uit mijn onderzoek is dat alle verpleegkundigen het belang van positief taalgebruik erkennen, maar dat er ruimte is om hier verder in te groeien, met behulp van kennis, training en een ondersteunende werkomgeving.
Waarom dit ertoe doet
Taal is een krachtig instrument. Niet alleen bij voorlichting of uitleg, maar juist in de kleine momenten: de manier waarop je contact maakt met een patiënt, de manier waarop je vertelt wat je gaat doen, de woorden die je kiest bij spanning of pijn. In de periode waarin ik zelf patiënt was, merkte ik hoe sterk taal kan binnenkomen als je je kwetsbaar voelt. Daardoor zie ik hoe belangrijk het is dat wij daar als verpleegkundige bewust en zorgvuldig mee omgaan.
Het gaat bij positief taalgebruik niet om een aangeleerd trucje, maar om een bewuste houding waarin aandacht en verbinden centraal staan. Het mooie van positief taalgebruik is dat het beschikbaar is voor iedereen, op elk moment. Je hebt geen extra apparatuur nodig, je hoeft er geen extra minuten voor vrij te maken. Je hebt alleen bewuste aandacht nodig voor het effect van je woorden.
Tot slot
Mijn persoonlijke ervaring is uitgegroeid tot een onderzoek, maar vooral ook tot een blijvende bron van motivatie. Met dit werk hoop ik bij te dragen aan meer bewustzijn over de kracht van taal in de zorg, en aan de ontwikkeling van praktische middelen om verpleegkundigen hierin te ondersteunen.